Từ xa xưa con người đã biết dùng nước vận chuyển hàng hóa từ nơi này đến nơi khác. Những con tàu đầu tiên là những khúc gỗ đơn lẻ. Những món hàng hóa nhỏ được đặt lên đó và thả trôi xuống sông để giao thương. Sau này, các khúc gỗ được buộc lại với nhau để chở hàng hóa lớn hơn. Từ đó Hàng Hải dần được hình thành và phát triển mạnh mẽ đến hôm nay.

Ngày Hàng hải Thế giới là ngày được Liên Hợp quốc chọn là ngày chính thức được tổ chức hàng năm thường vào thứ 5 tuần cuối cùng của tháng 9, đây cũng là cơ hội để tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của vận tải biển an toàn, an ninh hàng hải, phòng ngừa ô nhiễm môi trường biển. Đồng thời, nhấn mạnh vai trò đặc biệt của IMO đối với ngành vận tải biển trên toàn thế giới. Ngày hàng hải đầu tiên tổ chức vào ngày 17/3/1978. Từ đó, mỗi năm ngành Hàng hải thế giới đều có chủ đề riêng, được xuyên suốt trong năm hoạt động của IMO.

Các dân tộc đi biển đầu tiên

Những người đầu tiên đi biển cả là các thương gia và các chiến binh. Những người này đã đóng thuyền rồi giương buồm đi tới nhưng nơi nào nhiều hứa hẹn về buôn bán hay chinh phục. Vì ba phần tư địa cầu là đại dương nên các nhà hàng hải đã phải trải qua nhiều ngày trên sông nước. Người thủy thủ đã lo ngại trước bão táp, họ coi các sinh vật nơi biển rộng là bạn bè và họ quan sát bầu trời để tiên đoán các hiện tượng sẽ xảy ra. Họ phải quan tâm về sóng, gió, thủy triều, luồng nước và cả về đáy biển, là nơi họ thả neo. Bởi vậy một nhà hàng hải cũng là một nhà hải dương học.

Người đầu tiên viết ra các nhận xét về biển cả là Pytheas of Massilia (còn được gọi là Marseilles). Ông là một nhà thiên văn kiêm nhà hàng hải gốc Hy Lạp. Massilia dương buồm tới Đại Tây Dương và đã từng thăm viếng tất cả bờ biển của châu Âu. Tuy nhiên, những điều quan sát của Massilia không được người đương thời chú ý và ngay cả sự đề cập của ông về nước thủy triều lên xuống do ảnh hưởng của mặt trăng cũng làm cho mọi người ngờ vực.

Sự bắt đầu của ngành hàng hải

Khoảng 5.000 năm trước, các tuyến đường thương mại lớn đầu tiên đã được hình thành. Đó là tuyến đường giữa Ấn Độ ngày nay và Pakistan dọc theo bờ biển Ả rập. Do bọn cướp tấn công các đoàn lữ hành, việc đi lại trên đất liền trở nên nguy hiểm và những người thủy quân lục chiến bắt đầu đi trên biển. Họ đã sử dụng kính thiên văn để điều hường vùng biển.

Cũng khoảng thời gian trên, người La Mã đang phát triển các hạm đội vượt biển Địa Trung Hải. Vì vận chuyển bằng đường biển rẻ hơn nhiều so với đường bộ, nên để tiết liệm chi phí họ muốn vận chuyển hàng hóa có giá trị thấp như ngũ cốc và vật liệu xây dựng. Người La Mã cũng muốn sớm mở rộng các tuyến đường thương mại của họ để đi qua Ấn Độ Dương.

Sự phát triển của ngành hàng hải qua từng giai đoạn

Trong suốt thế kỉ VII – XIII, đế chế Ả rập bắt đầu phát triển các tuyến thương mại qua châu Á, châu Phi và châu Âu. Và những con tàu dùng để vận chuyển hàng hóa ở thời điểm này được gọi là Qaribs. Việc vận chuyển này đã tiết kiệm được rất nhiều thời gian. Trong thời đại khai phá ở thế kỉ XV – XIX, có những tiến bộ trong ngành hàng hải. Việc này đã cho phép người châu Âu đi xuyên Đại Tây Dương mở ra các tuyến đường thương mại đến Virginia và Maruland để vận chuyển thuốc lá. Mexico và Peru vận chuyển bạc.

Ngành hàng hải ngày nay

Ngày nay nhiều hàng hóa có thể được trao đổi giữa châu Á, Anh, Pháp, Đan Mạch, Bồ Đào Nha và châu Mĩ. Các công ty thương mại đã phát triển, thành công nhất là Công ty Đông Ấn Hà Lan.

Trong thế kỉ XIX và XX, kênh đào Suez được mở giúp việc vận chuyển giữa châu Âu và châu Á không cần đi vòng quanh châu Phi. Kênh đào Panama nối liền Đại Tây Dương và Thái Bình Dương giuos thu nhỏ khoảng cách. Trong cùng khoảng thời gian, tàu du lịch đã được phát triển để đưa mọi ngườ đi khắp thế giới. Vào cuối thế kỉ XX, container vận chuyển phát triển, dẫn đến ngành công nghiệp vận chuyển ngày nay.

Trong hàng thế kỉ của lịch sử hàng hải thế giới, quy mô đội tàu thương mại và tổng diện tích bến cảng là biểu trưng thanh thế của một quốc gia. Theo Paste, ngành hàng hải hiện đại “vừa là bà đỡ, vừa là tấm gương phản chiếu toàn cầu hóa”, có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến cuộc sống của chúng ta.

Một số nhà Hàng Hải trứ danh thế giới

Hoàng Tử Henry: Trong khoảng các năm từ 1385 tới năm 1435, Hoàng tử Henry nước Bồ Đào Nha đã từ bỏ chính trị, quay sang khoa học và thám hiểm. Ông đã tụ tập xung quanh mình một số học giả và những người đi biển.  Một thuyền trưởng của Henry đã tới hòn đảo lớn Canaries rồi trở về Bồ Đào Nha và mô tả lại những dòng nước chảy mạnh chung quanh đảo, sự việc này khiến cho Henry cử Goncalo Velho, một hiệp sĩ quý phái, đi “tìm nguyên nhân của dòng nước”. Như vậy, Henry –  nhà hàng hải, là người đầu tiên tìm hiểu các giới hạn của đại dương. Henry đã dùng những điều hiểu biết do các thủy thủ đem về để vẽ bản đồ, với mục đích sử dụng trong các cuộc thám hiểm sau. Đồng thời với những kiến thức ngày một nhiều, cách đóng tàu thuyền cũng tiến bộ. Kiểu tàu biển mới được chế tạo có tên là Caravelle, đã cho phép các thủy thủ Bồ Đào Nha có thể đi xa hơn trước.

Christopher Columbus: Năm 1460, Christopher Columbus, người thành Gênes sang  Bồ Đào Nha. Tại đây, ông học hỏi được các kiến thức về thuật hàng hải, xem được các bức bản đồ của các nhà địa dư rồi soạn thảo một kế hoạch đi về hướng tây, băng qua Đại Tây Dương để tới châu Á. Nhưng kế hoạch này đã bị triều đình Bồ Đào Nha bác bỏ và ông phải sang Tây Ban Nha để xin bảo trợ. Từ hải cảng Palos, Christopher Columbus đã cùng đoàn tàu 03 chiếc tiến về quần đảo Canaries. Tại nơi này, nhà hàng hải cho sửa chữa tầu rồi đi tới miền biển xa lạ bằng cách theo gió mậu dịch đông bắc và dòng nước của miền Xích Đạo. Sau hơn một tháng lênh đênh trên biển cả, thủy thủ Rodrigo de Triana trên tàu Pinta đã trông thấy đất liền vào một đêm trăng. Sáng ngày 12/10/1492, Christopher Columbus đặt chân lên “Tân Thế giới”. Việc tìm ra châu Mỹ khiến cho người ta thấy rằng nhiều phần đất mới của thế giới còn rộng rãi hơn và dễ dàng đi tới hơn nhiều người đã từng e ngại. Nhưng Christopher Columbus nhầm lẫn về khoảng cách giữa Tây Ban Nha và châu Á, khiến ông ta tưởng rằng mình đã tới Nhật Bản khi đặt chân lên hòn đảo Bahamas, và Cuba lại được nhà hàng hải tin là đất Trung Hoa. Việc tìm ra “Tân Thế giới” đã kích thích toàn thể châu Âu. Ngay sau khi Christopher Columbus trở về, triều đình Bồ Đào Nha cho thực hiện một cuộc thám hiểm khác. Vasco de Gama đã đi tới miền cực nam của châu Phi rồi vượt qua Ấn Độ Dương để tới bờ biển của Ấn Độ. Nhờ cách hướng thẳng về phương đông, Vasco de Gama đã tìm ra được con đường tới châu Á.

Ferdinand Magellan: Ferdinand Magellan là người Bồ Đào Nha. Ông đã từng vượt biển đi tới Ấn Độ rồi đến cả Mã Lai. Tuy thế Magellan vẫn nuôi mộng băng qua đại dương về hướng tây, thực hiện một vòng xung quanh địa cầu. Tháng 9/1519, đoàn thám hiểm của ông gồm 05 chiếc và hơn 250 thủy thủ rời Seville. Cuộc thám hiểm vòng quanh trái đất này đã làm cho mọi người xôn xao, bàn tán, vì đây là chuyến viễn du lớn lao nhất trong lịch sử. Ba năm sau ngày hạm đội gồm 5 con tầu huy hoàng của Magellan rời bến Seville, chỉ còn một chiếc mục nát từ từ cập bến, mang về 18 thủy thủ tiều tụy vì thiếu ăn, bệnh tật, các cuộc nổi loạn và các cuộc chém giết với dân bản xứ. Thuyền trưởng Magellan đã bị thổ dân sát hại trên bờ biển Phi Luật Tân ( Philippine ).

Các cuộc thám hiểm của Christophe Colomb, De Gama và Ferdinand Magellan đã khiến cho người thời đó hiểu thêm về thế giới. Việc thám hiểm đại dương được nhiều người theo đuổi, phần lớn với mục đích tìm kiếm giàu sang, nhiều người lại là những tên cướp biển, nên họ đã không để lại các tài liệu ghi chép các khám phá và các điều quan sát.

John Davis: Non nửa thế kỷ sau khi Christophe Colomb qua đời, John Davis người Anh, đã thực hiện 3 cuộc vượt biển, đi lên mạn bắc để tìm đường sang Trung Hoa. Mặc dù mưu sự không thành, John Davis vẫn là nhà thám hiểm đầu tiên tại Bắc Cực.

William Dampier: 100 năm sau Davis, một nhà hàng hải người Anh khác tên là William Dampier đã vượt biển nhiều lần và ghi các điều quan sát về người và sự vật. Dampier có đầu óc khoa học và kiến thức rộng rãi về vạn vật học, vì thế các cuốn nhật ký hàng hải của ông có một giá trị thực tế đối với các nhà buôn và thủy thủ.

Sau những nhà hàng hải trứ danh này, lịch sử hàng hải thế giới còn ghi danh nhiều nhà hàng hải vĩ đại khác . . .

Tổng hợp : Sil Road Antique – Lịch sử hàng hải thế giới của – Phạm Văn Tuấn – http://vietsciences.free.fr